SISTEM EJAAN DAN SEBUTAN BAKU

Pengenalan

Bahasa Melayu baku ialah bahasa Melayu yang sempurna dari segi penggunaan aspek-aspek bahasanya, iaitu betul ejaannya, betul tatabahasanya, betul istilahnya, betul penggunaan katanya, betul laras bahasanya dan betul sebutannya.

Perancangan pembakuan sebutan baku adalah satu objektif Dewan Bahasa dan Pustaka.

“….untuk membakukan ejaan dan sebutan, dan membentuk istilah-istilah yang sesuai dalam bahasa kebangsaan.” Dipetik daripada Dewan Bahasa dan Pustaka.

Matlamat-matlamat pembakuan sebutan Bahasa Melayu adalah untuk menyeragamkan sebutan dalam Bahasa Melayu. Antara tujuannya termasuklah:

1. Untuk mewujudkan satu variasi sebutan baku dalam Bahasa Melayu yang dapat digunakan dalam situasi formal atau situasi rasmi.
2. Untuk meningkatkan kecekapan berbahasa Melayu baku di kalangan semua pengguna bahasa Melayu.
3. Untuk memantapkan sistem dan struktur dalaman Bahasa Melayu, iaitu supaya sistem sebutan menjadi mantap dan baku sejajar dengan pemantapan dan pembakuan tatabahasa, kosa kata (perbendaharaan kata umum dan istilah), sistem ejaan dan laras bahas.
4. Secara khusus, untuk menyeragamkan cara berbahasa dan bertutur, dan mengurangkan penggunaan pelbagai variasi dan gaya sebutan serta menghindarkan penggunaan dialek setempat dalam pengajaran dan pembelajaran di peringkat sekolah.

Takrif sebutan baku bermaksud sebutan yang digunakan dalam situasi formal atau rasmi.

Urusan atau kegiatan formal termasuklah:

1. Pengajaran dan pembelajaran formal di institusi pendidikan oleh pegawai pendidikan, pensyarah, guru dan pelajar.
2. Ucapan pada khalayak ramai seperti pidato, ceramah, syarahan, perbahasan, forum, pengumuman dan kuliah.
3. Komunikasi rasmi dan perbincangan di sektor awam seperti dalam mesyuarat rasmi, temuduga, wawancara dan ucapan dalam upacara rasmi.
4. Siaran melalui media elektronik ( radio, televisyen dan filem ) seperti pembacaan berita, penyampaian hebahan, ulasan dan pengacaraan sesuatu rancangan.

Pedoman Umum Ejaan dan Sebutan Baku

Dasar sebutan baku berdasarkan ejaan iaitu sebutan menurut perlambangan huruf dan penyukuan kata serta fungsinya dalam ayat.

Ciri-ciri sebutan Bahasa Melayu adalah seperti berikut:

1. Sebutan huruf; Pada umumnya, setiap huruf dalam ejaan Rumi ( dalam Jawi ) hendaklah dilafazkan dengan jelas menurut nilai bunyi Bahasa Melayu yang dilambangkan.
2. Sebutan kata; Sebutan kata hendaklah berdasarkan ejaan secara keseluruhan dan juga berdasarkan bentuk kata ( pola-pola suku kata ) sama ada kata dasar atau kata terbitan.
3. Intonasi; Intonasi ialah nada suara yang turun naik atau tinggi rendah sewaktu bercakap dan hendaklah berdasarkan jenis dan bentuk ayat atau kalimat dalam Bahasa Melayu serta keperihalan keadaan yang berkenaan.

Kesemua ciri-ciri di atas wujud hasil daripada pembentukan kata-kata atau perkataan. Ianya terhasil daripada gabungan abjad yang terdiri daripada huruf vokal, huruf konsonan dan diftong.

Abjad

Terdapat 26 abjad atau huruf yang wujud.  Ia terdiri daripada:

a, b, c, d, e, f, g, h, i, j, k, l, m, n, o, p, q, r, s, t, u, v, w, x, y dan z.

A, B, C, D, E, F, G, H, I, J, K, L, M, N, O, P, Q, R, S, T, U, V, W, X, Y dan Z.

HURUF	SEBUTAN	PERKATAAN
Aa	e	Anak
Bb	bi	Burung
Cc	si	Cawan
Dd	di	Darah
Ee	i	Ekor
Ff	ef	Filem
Gg	ji	Gigi
Hh	ec	Hati
Ii	ai	Ibu
Jj	je	Jam
Kk	ke	Kuda
Ll	el	Lari
Mm	em	Malam
Nn	en	Nasi
Oo	o	Orang
Pp	pi	Pintu
Qq	kiu	Quran
Rr	ar	Rambut
Ss	es	Sikat
Tt	ti	Tahu
Uu	yu	Ubi
Vv	vi	Vokal
Ww	dabliu	Wang
Xx	eks	Xenon
Yy	wai	Yuran
Zz	zek	zarah

Vokal

Terdapat 5 huruf vokal iaitu a, e, i, o dan u, tetapi terdapat 6 bunyi vokal daripada 5 huruf tersebut.

Huruf	Bunyi	Ejaan	Sebutan
a	[ a ]	parang	[ pa.rang ]
e taling	[ ē ]	perang	[ pē.rang ]
e pepet	[ e ]	perang	[ pe.rang ]
i	[ i ]	giling	[ gi.ling ]
o	[ o ]	golong	[ go.long ]
u	[ u ]	gulung	[ gu.lung ]

Huruf	Di depan	Di tengah	Di belakang
a	Api	Tali	Kita
e pepet	Emak	Kena	Sosiolisme
e taling	Ela	Petak	Tauge
i	Itu	Tidur	Padi
o	Oleh	Kota	Pidato
u	Ular	Kuda	Satu

Konsonan

Terdapat 26 huruf konsonan dalam tulisan bahasa melayu untuk melambangkan 25 bunyi konsonan. Selain itu,terdapat juga konsonan huruf gabungan iaitu gh, kh, ng, ny, dan sy. Daripada huruf-huruf ini wujudlah bunyi konsonan. Antaranya adalah seperti di bawah :

Huruf	Bunyi	Ejaan	Sebutan
b	[ b ]	beban	[ be.ban ]
c	[ c ]	cacat	[ ca.cat ]
d	[ d ]	dadah	[ da.dah ]
	[    ]	ramadan	[ ra.ma.dan ]
f	[ f ]	fajar	[ fa.jar ]
g	[ g ]	gagap	[ ga.gap ]
gh	[ gh ]	ghaip	[ ghaip ]
h	[ h ]	hodoh	[ ho.doh ]
	[    ]	hadis	[ ha.dith ]
j	[ j ]	jajah	[ ja.jah ]
k	[ k ]	kaki	[ ka.ki ]
	[    ]	kakak	[ ka.ka  ]
	[    ]	nikmat	[ ni .mat ]
	[ q ]	kadi	[ ka.di ]
kh	[ kh ]	khusus	[ khu.sus ]
l	[ l ]	lalat	[ la.lat ]
m	[ m ]	mampu	[ mam.pu ]
n	[ n ]	nanti	[ nan.ti ]
ng	[ ng ]	nganga	[ nag.nga ]
ny	[ ny ]	nyanyi	[ nya.nyi ]
p	[ p ]	papan	[ pa.pan ]
q	[ q ]	qari	[ qa.ri ]
r	[ r ]	rakam	[ ra.kam ]
s	[ s ]	susu	[ su.su ]
	[    ]	soleh	[ so.lēh ]
	[ th ]	sanawi	[ tha.na.wi ]
sy	[ sy ]	syarat	[ sya.rat ]
t	[ t ]	tatap	[ ta.tap ]
	[    ]	tarikat	[ ta.ri.qat ]
v	[ v ]	visa	[ vi.sa ]
w	[ w ]	wawasan	[ wa.wa.san ]
x	[ x ]	xenon	[ zē.non ]
y	[ y ]	yayasan	[ ya.ya.san ]
z	[ z ]	zaman	[ za.man ]
	[    ]	zalim	[ za.lim ]
	[ dh ]	mazhab	[ madh.hab ]

Huruf	Di depan	Di tengah	Di belakang
b	Batu	Sabut	adab
c	Cakap	Baca	Mac
d	Dapur	Budak	Abad
f	Fikir	Tafsir	Maaf
g	Guru	Tiga	Beg
gh	Ghaib	Maghrib	Mubaligh
h	Hari	Saham	Buah
j	Jalan	Hajat	Kolej
k	Kami	Paksa	Adik
kh	Khusus	Akhir	Tarikh
l	Langsat	Bila	Kesal
m	Makan	Bumi	Tilam
n	Nama	Anak	Ikan
ng	Angin	Nganga	Kuning
ny	Nyala	Banyak	-
p	Payung	Tempat	Siap
q	Quran	Wuquf	Buraq
r	Rasa	Berat	Biar
s	Satu	Besar	Beras
sy	Syarat	Isytihar	Quraisy
t	Tahu	Mati	Alat
v	Vitamin	Universiti	-
w	Wanita	Bawa	-
x	Xenon	-	-
Y	Yakin	Sayang	-
Z	Zaman	Lazat	Lafaz

Perubahan Huruf Konsonan Lama kepada Baru

Ada lima perubahan huruf konsonan daripada ejaan lama kepada ejaan Rumi baru seperti yang berikut:

Huruf	Huruf	Contoh	Pemakaian
Ch	C	Chacat Mach Chuci	cacat Mac cuci
Dh	D	Dharab Kadhi Mudharat	darab kadi mudarat
Dz	Z	Dzalim Bedza Dzat	zalim beza zat
Sh	Sy	Shaitan Sharat Meshuarat	syaitan syarat mesyuarat
Th	S	Mithal Ithnin Bahath	misal Isnin bahas

 

Penggunaan Tanda Koma di atas

Dalam sistem ejaan baru, tanda koma di atas digugurkan mengikut cara yang berikut:

i)                    Tanda koma di atas ( ‘), iaitu yang sepadan dengan huruf Jawi ain (ع), dihapuskan jika membuka suku kata. Contohnya:

Lama	Baru
‘alam	Alam
Rai’i	rai
Ma’af	maaf

ii)                  Tanda koma di atas ( ‘), digunakan dengan huruf k jika membuka suku kata, Contohnya:

Lama	Baru
Ma’na	Makna
Ra’yat	rakyat

iii)                Tanda koma di atas ( ‘), iaitu yang sepadan dengan huruf Jawi ain (ء), dihapuskan jika membuka suku kata. Contohnya:

Lama	Baru
So’al	Soal
Masa’alah	Masalah

iv)                Tanda koma di atas ( ‘), digunakan dengan huruf k jika menutup suku kata, Contohnya:

Lama	Baru
Enche’	Encik
Dato’	Datuk
Ru’yah	Rukyah

 

Huruf Yang Diperkenalkan

Daripada 26 huruf konsonan dalam sistem ejaan Bahasa Melayu, terdapat tiga huruf yang diperkenalkan supaya digunakan secara tetap, iaitu q, v, x.

i)                    Huruf q digunakan sebagai padanan kepada huruf jawi qaf (ﻖ) untuk mengeja kata istilah agama atau kata mengenai agama yang berasal daripada bahasa Arab. Contohnya:

Quran, Qadak dan Qadar, Wukuf

ii)                  Huruf ‘v’ digunakan untuk mengeja kata pinjaman daripada Bahasa Inggeris dan bahasa-bahasa asing yang lain, di pangkal kata atau di pangkal suku kata. Contohnya:

Vitamin          Revolusi          Vokal              Novel              Universiti

iii)        Huruf ‘ve’ yang hadir di akhir ditukar menjadi f. Contohnya:

                        Active             →                    aktif

                        Passive            →                    pasif

                        Negative         →                    negatif

v)                  Huruf x hanya digunakan pada pamgkal kata istilah khusus yang tidak ditukar menjadi z. contohnya:

Xeromorph                 →        xeromorf

Xenon                        →        xenon

Xanthate                    →        xantat 

Diftong

Bunyi diftong adalah rentetan dua vokal yang dihasilkan dengan satu hembusan nafas sahaja dan mempunyai satu puncak kelantangan. Terdapat tiga jenis bunyi diftong iaitu    [ ai ], [ au ] dan [ oi ].

Bunyi [ ai ] dilafazkan dengan bunyi [ ai ] pada semua kedudukan.

Ejaan	Sebutan
baiduri	[ bai.du.ri ]
hairan	[ hai.ran ]

Bunyi [ au ] dilafazkan dengan bunyi [ au ] pada semua kedudukan.

Ejaan	Sebutan
saudara	[ sau.da.ra ]
kemarau	[ ke.ma.rau ]

Bunyi [ oi ] dilafazkan dengan bunyi  [ oi ] dan bukan bunyi [ Oi ], bagi kaat-kata jati dalam Bahasa Melayu.

Ejaan	Sebutan
sepoi	[ se.poi ]
kaloi	[ ka.loi ]

Diftong	Di depan	Di tengah	Di belakang
Ai	Aising	Ghairah	Lambai
Au	Aurat	Saudara	Surau
Oi	Oisium	Boikot	Amboi

 

Sistem Keselarasan Huruf Vokal

Dalam sistem keselarasan vokal, vokal bererti sistem atau aturan mengikut kesesuaian dua huruf vokal yang membentuk dua suku kata pada dasar, iaitu pasangan di antara huruf vokal pada suku kata praakhir dengan huruf vokal ini berlaku mengikut syarat yang berikut:

i)         Keselarasan di antara dua huruf vokal pada kata dasar.

ii)        Kata dasar hendaklah berakhirkan suku kata tertutup.

iii)        Bagi kata yang mengandungi lebih daripada dua suku kata, yang terlibat dengan sistem keselarasan huruf vokal hanyalah dua suku kata yang terakhir sahaja.

Pola Keselarasan Vokal

Keselarasan vokal ialah sebutan bagi kata dasar suku kata atau lebih dengan suku kata akhir tertutup adalah menurut pola-pola sistem keselarasan vokal. Terdapat 18 pola keselarasan vokal seperti berikut:

Pola	Ejaan	Sebutan
[ a – i ]	balik	[ ba.lik ]
[ a – u ]	basuh	[ ba.suh ]
[ e – i ]	lebih	[ le.bih ]
[ e – u ]	telur	[ te.lur ]
[ i – i ]	sisih	[ si.sih ]
[ i – u ]	tidur	[ ti.dur ]
[ u – i ]	tulis	[ tu.lis ]
[ u – u ]	tunduk	[ tun.duk ]
[ a – a ]	balak	[ ba.lak  ]
[ e – a ]	semak	[ se.mak   ]
[ ē – a ]	semak	[ sē.mak  ]
[ ē – ē ]	leher	[ lē.hēr ]
[ ē – o ]	telo	[ tē.lo ]
[ i – a ]	kilang	[ ki.lang ]
[ o – a ]	borang	[ bo.rang ]
[ o – ē ]	boleh	[ bo.leh ]
[ o – o ]	obor	[ o.bor ]
[ u – a ]	tumpang	[ tum.pang ]

Ejaan Kata Pinjaman

Kata-kata yang ada dalam Bahasa Melayu juga terbentuk daripada penyerapan atau pinjaman dari bahasa-bahasa asing seperti bahasa Inggeris, Arab dan banyak lagi. Kata pinjaman daripada Bahasa Inggeris dan bahasa-bahasa Eropah yang lain didasarkan kepada pedoman umum yang menghendaki supaya setiap huruf dilafazkan menurut nilai bunyinya dalam Bahasa Melayu. Terdapat beberapa faktor yang mempengaruhi ejaan kata pinjaman antaranya ialah dari aspek penyesuaian huruf, bentuk ejaan tampak atau bentuk visual dan kekecualian bagi ejaan yang sudah lama.

1.                  Penyesuaian Huruf

Ejaan bagi kata pinjaman daripada Bahasa Inggeris dan bahasa-bahasa Eropah yang lain dibuat mengikut peraturan penyesuaian huruf-huruf yang terdapat dalam perkataan Bahasa Inggeris atau bahasa asing disesuaikan ejaannya dengan huruf mengikut ejaan Bahasa Melayu. Terdapat banyak kata pinjaman daripada penyesuaian huruf antaranya:

Bahasa Inggeris	Bahasa Melayu	Perubahan Huruf
		Bahasa Inggeris	Bahasa Melayu
Abstract	abstrak	a	a
Aerograph	aerograf	ae	ac
Automatic	automatik	au	au
Classic	klasik	c, cc	k
Cylinder	silinder	c	s
Dialect	dialek	ia	ia
System	sistem	e	e
Quality	kualiti	q	k

           

2.         Bentuk Ejaan Tampak atau Bentuk Visual.

Terdapat juga Sistem Ejaan Bahasa Melayu berlandaskan bentuk tampak atau bentuk visual. Ini bermaksud ejaan bagi perkataan asing yang dipinjam daripada bahasa asing itu dieja mengikut tampak, ia hampir sama dengan ejaan yang ditetapkan. Antaranya :

Bahasa Inggeris	Bahasa Melayu
Atom	atom
Bonus	bonus
Block	blok
Cartoon	kartun
Image	imej
Regime	rejim
Structure	struktur
Technology	teknologi
Zoology	zoologi

3.         Kekecualian bagi ejaan yang sudah lama.

Di samping itu juga, Sistem Ejaan Bahasa Melayu membenarkan beberapa pengecualian daripada peraturan yang ditetapkan. Kekecualian ini diberikan kepada perkataan-perkataan Inggeris atau asing yang sudah lama digunakan dalam Bahasa Melayu, iaitu perkataan-perkataan yang sudah sebati pemakaiannya dalam Bahasa Melayu. Termasuklah:

Bahasa Inggeris	Bahasa Melayu
Class	kelas
Club	kelab
custom	kastam
Driver	drebar
Glass	gelas
Grant	geran
pension	pencen
Plan	pelan
Stamp	setem

Selain daripada aspek-aspek di atas, dalam sistem ejaan dan sebutan kata pinjaman juga dipengaruhi oleh nilai bunyinya.  Antaranya :

1. Vokal a dilafazkan dengan bunyi  [ a ] bukan bunyi  [ e ], [ ē ], [ E ], [ ēi ] dan sebagainya.

Ejaan	Sebutan
Album	[ al.bum ]
Popular	[ po.pu.lar ]

2. Vokal e taling dilafazkan dengan bunyi [ ē ] sekiranya sebutannya dalam bahasa sumber bukan bunyi pepet [ e ] atau boleh dilafazkan [ E ] bagi kata ekosuku seperti dalam bahasa sumber.

Ejaan	Sebutan
Generasi	[ gē.ne.ra.si ]
Teori	[ tēo.ri ]

3. Vokal e pepet dilafazkan dengan bunyi [ e ] juga pada semua kedudukan terbuka atau tertutup.

Ejaan	Sebutan
Artikel	[ ar.ti.kel ]
Sistem	[ sis.tem ]

Vokal e pepet ini termasuklah bagi huruf e di akhir bentuk –isme dan bentuk –ase.

Ejaan	Sebutan
sosialisme	[ so.sia.lisme ]
lipase	[ li.pa.se ]

4. Vokal i dilafazkan dengan bunyi [ i ] juga pada semua kedudukan kata, termasuk kata yang diucapkan dengan bunyi diftong.

Ejaan	Sebutan
dinamo	[ di.na.mo ]
idea	[ i.dea ]

5. Vokal o dilafazkan dengan bunyi [ o ] atau boleh [ O ] bagi kata ekosuku.

Ejaan	Sebutan
akordion	[ a.kor.dion ]
bom	[ bom ]

6. Vokal u dilafazkan dengan bunyi [ u ] juga pada semua kedudukan kata, termasuk kata yang diucapkan dengan bunyi diftong atau bunyi [ yu ].

Ejaan	Sebutan
indusrti	[ in.dus.tri ]
kurikulum	[ ku.ri.ku.lum ]

7. Diftong ai dilafazkan dengan bunyi [ ai ] dan bukan denagn bunyi [ ē ] atau seumpamanya pada semua kedudukan kata.

Ejaan	Sebutan
aileron	[ ai.le.ron ]
aising	[ ai.sing ]

8. Diftong au dilafazkan bengan bunyi [ au ] dan bukan dengan bunyi [ o ] atau [ O ] pada semua kedudukan kata.

Ejaan	Sebutan
audit	[ au.dit ]
automatik	[ au.to.ma.tik ]

9. Diftong oi dilafazkan dengan bunyi [ oi ] dan bukan dengan bunyi [ Oi ].

Ejaan	Sebutan
konvoi	[ kon.voi ]
koboi	[ ko.boi ]

10. Beberapa bentuk gabungan dua huruf vokal dilafazkan menjadi bunyi vokal tunggal dalam Bahasa Melayu.

Ejaan	Sebutan
diesel	[ di.sel ]
protein	[ pro.tin ]

11. Konsonan g dilafazkan dengan bunyi [ g ] dan bukan [ j ].

Ejaan	Sebutan
agenda	[ a.gēn.da ]
geologi	[ gēo.lo.gi ]

12. Konsonan x dilafazkan dengan bunyi [ z ].

Ejaan	Sebutan
xenon	[ zē.non ]
xerofit	[ zē.ro.fit ]

13. Huruf gugusan konsonan awal kata atau awal suku dilafazkan sepenuhnya.

Ejaan	Sebutan
ambulans	[ am.bu.lans ]
sains	[ sains ]

14. Huruf konsonan yang dilafazkan dalam bentuk bunyi yang lemah atau dihilangkan ialah unsur gugusan konsonan akhir dalam rangkap yang lain seperti     -rd, -rm, -rt dan –lm.

Ejaan	Sebutan
standard	[ stan.dad ]
konsert	[ kon.set ]

15. Gugusan konsonan awal yang tidak dibunyikan salah satu unsurnya dalam bahasa sumber dilafazkan dengan dua cara iaitu :

Ejaan	Sebutan
knot	[ knot ] / [ knot ] atau [ not ] / [ nOt ]
psikologi	[ pai.ko.lo.gi ] atau [ si.ko.lo.gi ]

Selain bahasa Inggeris, penyerapan kata daripada bahasa Arab juga ditekankan. Ini kerana kebanyakkan kata dalam bahasa Melayu berasal daripada bahasa Arab. Kata pinjaman ini dieja seperti ejaan asal dalam bahasa Arab.

Kata pinjaman ini mempunyai peraturan sebutan seperti :

i.                    tertakluk kepada pedoman umum sebutan kata Melayu jati.

ii.                  menurut bunyi asal dalam bahasa sumber.

Ejaan	Sebutan
sahabat	[ sa.ha.bat ]
kubur	[ ku.bur ]

Ada juga kata pinjaman itu asalnya bermula dengan bunyi [ ain ], boleh dilafazkan dengan dua cara :

i.                    sebutan menurut bunyi yang sudah terserap.

ii.                  sebutan yang mengekalkan bunyi [ ain ]

Ejaan	Sebutan
alam	[ a.lam ] atau [   a.lam ]
ulama	[ u.la.ma   ] atau [   u.la.ma   ]

Terdapat juga kata pinjaman ini mempunyai kata yang mengandungi suku kata tengah atau suku kata akhir yang bermula dengan bunyi ain dilafazkan dengan satu cara sahaja iaitu melahirkan bunyi ain.

Ejaan	Sebutan
saat	[ sa.  at ]
kaedah	[ ka.  e.dah ]

Kata pinjaman yang memiliki huruf k yang sepadan dengan huruf ain sebagai penutup suku kata tengah atau suku kata akhir boleh dilafazkan dengan :

i.                    bunyi hentian glottis.

ii.                  bunyi geseran rongga tekak bersuara [     ].

Ejaan	Sebutan
rakyat	[ ra  .yat ] atau [ ra  .yat ]
iklan	[ i  .lan ] atau [ i  .lan ]

Kata pinjaman yang berupa istilah agama atau yang berkaitan dengan aktiviti agama Islam dilafazkan sesuai dengan bunyi asal dalam kata bahasa sumber.     

Ejaan	Sebutan
kadi	[ qa.di ]
tawaf	[ ta.waf ]

Terdapat juga kata pinjaman yang mempunyai kata yang berakhir dengan huruf ta marbutah, ejaan Jawi dilafazkan dengan berdasarkan huruf t atau h yang telah ditetapkan dalam ejaan Rumi.              

Ejaan	Sebutan
hijrah	[ hij.rah ]
sunah	[ sun.nah ]

Selain itu, istilah agama Islam yang ditulis atau dieja menurut kaedah tranliterasi huruf Arab kepada huruf Rumi dilafazkan menurut bunyi asal. Ini juga merupakan kata pinjaman daripada bahasa Arab.    

Ejaan	Sebutan
Hadith	[ ha.dith ]
qunut	[ qu.nut ]

Penulisan Kata Sendi

Kata sendi nama ( kata depan ) di dan ke sama dengan kata sendi nama yang lain dituliskan terpisah daripada semua jenis kata yang ada selepasnya. Lazimnya ada empat jenis kata selepas kata sendi iaitu:

i.          kata sendi di dan ke dipisahkan daripada kata nama yang menunjukkan arah atau mengenai arah atau menunjukkan kedudukan sesuatu kata nama yang ada selepasnya.

        Contoh: Mereka berjalan ke utara.

ii.         kata sendi di dan ke dipisahkan daripada kata nama umum yang terdapat selepasnya.

                       Contoh: Di hutan itulah dia mencari rotan.

iii.        kata sendi di dan ke dipisahkan daripada kata bilangan atau kata yang menunjukkan jumlah, bagi kata bantu tempat dan kata nama umum.

       Contoh: Hujan malam tadi di empat kawasan sahaja.

iv.        kata sendi di dan ke dipisahkan daripada kata nama tempat atau nama khas yang lain yang ada selepasnya.

Contoh: Peniaga itu menetap di Kuching sebelum berpindah ke Sandakan.

Penulisan Kata Ganti Singkat

Terdapat empat jenis kata ganti singkat dalam Bahasa Melayu iaitu kau, ku, mu dan nya.

Kata ganti singkat kau dan ku sebagai awalan penanda pasif ditulis serangkai dengan kata dasar yang ada di belakangnya.

Contoh penggunaan kata ganti singkat kau dan ku.
kauambil	kuambil
kaulihat	kulihat

Selain itu, kata ganti singkat ku, mu dan nya sebagai unsur akhiran ditulis serangkai dengan kata dasar atau bentuk dasar yang ada didepannya.

Contoh penggunaan kata ganti singkat ku, mu dan nya.
cintaku	cintamu	cintanya
kepadaku	kepadamu	kepadanya

Catatan : Kata ganti singkat ku, mu dan nya sebagai kata ganti bagi nama Tuhan menggunakan huruf besar sebagai huruf pertama dan dihubungkan dengan kata yang ada sebelumnya dengan menggunakan tanda sempang ( - ).

Contoh : Bimbinglah hamba-Mu, ya Tuhanku.

Penulisan Partikel

Terdapat empat jenis partikel dalam Bahasa Melayu iaitu  -lah, -kah, -tah dan -pun.

Partikel -lah, -kah dan -tah yang mempunyai tanda sempang dalam ejaan Rumi ditulis serangkai dengan kata dasar atau bentuk dasar yang ada di depannya, tanpa tanda sempang dalam ejaan Rumi sekarang.  Contohnya:

Adalah

tolonglah

bilatah

apakah

Terdapat dua cara menulis partikel pun.  Antaranya ialah :

i.          Kata pun yang berfungsi sebagai kata tugas yang bererti ‘juga’ ditulis terpisah daripada kata yang ada disampingnya.

Contoh:  Apa-apa pun yang dimakannya, ia tetap kurus.

ii.         Ada beberapa perkataan yang telah ditetapkan ejaannya supaya ditulis serangkai dengan partikel pun, antaranya:

adapun

sekalipun

bagaimanapun

meskipun

Penulisan Kata Ganda

Kata ganda atau kata ulang dalam sistem ejaan Rumi Bahasa Melayu ditulis sepenuhnya dengan menggunakan tanda sempang ( - ) yang dibubuh di bahagian kata yang diulang.  Ini termasuk:

i.                    kata ganda semua

anai-anai

hati-hati

labah-labah

ii.                  kata ganda jamak           

jawatan-jawatan

botol-botol

unit-unit

iii.                kata ganda berentak    

kucar-kacir

serba-serbi

serta-merta

 Catatan: Apabila kata ganda berentak ini dijadikan bentuk dasar yang mendapat apitan, tanda sempang sebagai tanda ulangan tetap digunakan.

Contoh:    dikucar-kacirkan              memporak-perandakan

iv.                kata ganda berimbuhan           

anak-anakan

berjalan-jalan

bersiri-siri

zaman-berzaman

Catatan: Apabila kata ganda berentak dijadikan bentuk dasar yang           mendapat apitan, tanda sempang sebagai tanda ulangan tetap digunakan.

Contoh: dikucar-kacirkan,  memporak-perandakan

v.                  Penggandaan berentak bebas

anak-pinak

saudara-mara

lintang-pukang

vi.        Penggandaan bebas: penggandaan ini tidak banyak dalam bahasa Melayu

ulang-alik

simpang-siur

ipar-duai

porak-peranda

patah-riuk

Penulisan Kata Majmuk

Kata majmuk terdiri daripada dua atau lebih perkataan yang dirangkaikan dan membawa maksud tertentu. Ejaannya terpisah dan tidak dibenarkan sebarang penyisipan di tengahnya. Kata majmuk dapat digolongkan kepada tiga bentuk. Antaranya:

i)                    Kata majmuk rangkai kata bebas

gambar rajah

jalan raya

lalu lintas

bandar raya

Selain itu, gelaran juga tergolong dalam kata majmuk ini.

perdana menteri

menteri besar

setiausahan politik

ii)                  Kata majmuk istilah khusus

telefon dail terus

batu kapur

cari gali

iii)                Kata majmuk kiasan

tumbuh rusuh

buah tangan

            Bentuk kata majmuk yang dieja bercantum (mantap). Contohnya:

antarabangsa	beritahu	bumiputera
jawatankuasa	kakitangan	kerjasama
olahraga	matahari	setiausaha
sukarela	suruhanjaya	tandatangan
tanggungjawab	warganegara	pesuruhjaya
peribadi	peribahasa	hulubalang
dinihari	perikemanusiaan	sukacita
dukacita	kepada	daripada
apabila	manakala	padahal
darihal	barangkali	kadangkala
bagaimana	apakala	walhal

Penggandaan kata majmuk.

Jika kata majmuk dieja bercantum, penggandaannya dibuat secara keseluruhan. Contohnya :

pesuruhjaya-pesuruhjaya

tandatangan-tandatangan

setiausaha-setiausaha

Pengimbuhan kata majmuk boleh dilakukan dengan 2 cara:

i)          kata majmuk yang menerima imbuhan awalan atau akhiran sahaja tetapi ejaannya tetap terpisah

campur aduk      -      bercampur aduk

ambil alih           -   mengambil alih

daya serap          -       daya serapan

ii)                  Kata majmuk yang menerima imbuhan apitan, ejaannya bercantum:

campur aduk   -  mencampuradukkan

satu padu    -    menyatupadukan

Penggunaan Tanda Sempang ( - )

Antara penggunaan tanda sempang:

i.               Tanda sempang digunakan untuk menulis semula jenis kata ulangan

gunung-ganang

kemerah-merahan

sia-sia

selambat-lambatnya

ii.      Tanda sempang digunakan untuk memisahkan suku kata yang tercerai oleh penggantian baris.

Contoh:            …menangguhkan penye-

lenggaraan projek.

 

                                   …menagguhkan penyeleng-

garaan projek.

Catatan:  Tanda sempang diletakkan pada baris atas bukannya pada baris bawah.

iii.        Tanda sempang digunakan untuk memperjelaskan ungkapan.

 Contoh:         ber-evolusi dengan ber-revolusi

iv.        Tanda sempang digunakan untuk merangkaikan huruf kecil dengan huruf besar pada kata yang sama. Seperti awalan anti, pro, sub, sosio dan sebagainya sesuatu kata-kata.  Contoh:   

anti-Rusia	pro-Malaysia
hamba-Nya	se-Malaysia

v.         Tanda sempang digunkan untuk merangkaikan ke dengan angka bagi penulisan nombor ordinal.  Contoh:

Ke-12 (kedua belas)

Ke-100 (keseratus)

Ke-1000 (keseribu)

Catatan: Nombor ordinal pertama sehingga ke sebelas tidak harus ditulis dengan angka.

vi.        Tanda sempang digunakan untuk merangkaikan angka yang menunjukkan tahun dengan akhiran –an. Contoh:

Tahun 80-an (tahun lapan puluhan)

Tahun 90-an (tahun sembilan puluhan)

vii.       Tanda sempang digunakan untuk menyatakan hubungan di antara kata-kata pada rantai kata setara tertentu atau rangkai kata istilah.

Contoh: Alat pandang-dengar

viii.      Untuk memisahkan angka yang berbeza fungsi. Contoh:

082-442488

013-8727577

ix.        Untuk kata ganda Contoh:                 

beribu-ribu

kanak-kanak

x.         Menandakan Penulisan Dalam Transliterasi Huruf Arab-Rumi Contoh:    

Al-Quran

Al-Mulk

Al-Baqarah

xi.        menunjukkan dan menegaskan ejaan sesuatu perkataan contoh:

            →  M-a-l-a-m bukan m-a-l-a-n-g

            →  T-o-n-t-o-n bukan t-u-n-t-u-n

xii.       Menunjukkan Pertuturan Yang Tidak Lancar

Contoh:     s-s-saya nak m-m-makan

Ejaan Dalam Peristilahan

Penulisan Istilah adalah kata atau gabungan kata yang dengan jelas menerangkan makna, konsep, proses, keadaan atau ciri yang khusus dalam bidang tertentu.

i.  Tataistilah dan Tatanama

Tataistilah ialah kumpulan peraturan untuk membentuk istilah.

Tatanama ialah kumpulan peraturan untuk menentukan nama dalam bidang ilmu.

ii. Istilah dan Kata Umum

Istilah ialah kata yang penggunaannya dan maknanya khusus pada bidang tertentu.

Kata umum ialah kata-kata biasa dalam bahasa.

Kata umum boleh menjadi istilah,

 contoh:  tenaga à tenaga atom

iii. Morfem dan Proses Peristilahan

Morfem ialah unit atau unsur terkecil dalam bahasa yang mengandungi makna. Morfem peristilahan ialah kata akar dan imbuhan yang digunakan dalam pembentukan istilah. Proses pembentukan istilah bahasa Melayu ialah pengimbuhan, penggandaan dan penggabungan.

i.                    Kata akar iaitu kata yang belum mendapat imbuhan. Contohnya: serap, asid, algebra, sistem

ii.         Imbuhan dan Pengimbuhan iaitu morfem yang digunakan untuk mencipta istilah     melalui proses pengimbuhan. Contoh: Ber- (berinteraksi), -an (hasilan), peN- … -an (pemprosesan)

iii.          Penggandaan iaitu ulangan kata dasar sama ada sebahagian (rambut →                   rerambut) atau seluruh (kacang → kacang-kacang) untuk membentuk istilah.

iv.          Gabungan iaitu cantuman dua kata atau lebih untuk membentuk istilah melalui proses penggabungan.  Contoh:  tandatangan, setiausaha, warganegara, bumiputera.

Penyerapan Istilah Asing

i.          Sesuai makna.

ii.         Lebih singkat daripada terjemahan Bahasa Melayu.

iii.        Istilah asing yang diserap itu mempermudah penyelarasan, sekiranya istilah Bahasa Melayunya mempunyai sinonim.

 

 

Istilah Asing Yang Sudah Lazim

Istilah yang sudah lama digunakan hendaklah terus dipakai untuk menjauhkan kekacauan. Contoh:

campaign – kempen

dengue – denggi

pension – pencen

Ejaan Istilah Asing Yang Tetap

Sebutan dan ejaannya kekal dalam semua bahasa, digunakan juga dalam Bahasa Melayu dengan syarat diberikan garis bawah atau dicetak miring.

Bona fide

Esprit de corps

Fait accompli

Unsur dan Proses Tatabahasa Dalam Peristilahan

i.          Penggunaan Kata Akar / Bebas

ii.         Proses Pengimbuhan

iii.        Proses Penggandaan

iv.        Proses Penggabungan

Penggunaan Kata Akar / Dasar

Istilah dapat dibentuk daripada kata akar. Contoh: gaya, sudut, kaji, volt, asid.

Proses Pengimbuhan

Istilah berimbuhan menunjukkan pertalian yang tersusun antara bentuk dan maknanya.

Kata Dasar/Akar	Pelaku/Alat	Hal/Keadaan/tempat
Tani	petani	Pertanian
usaha	pengusaha	perusahaan

Proses Penggandaan

Mengungkapkan konsep keanekaan, kemiripan (kecil), kumpulan atau kejamakan. Contoh:        kacang à kacang-kacang

jari        à jejari

rumput à rerumput

Proses Penggabungan

Dapat ditulis ikut tiga cara:

1.         Kumpulan yang terpisah.  Contoh : meja tulis, model linear, ketua pengarah

2.         Kumpulan yang menggunakan tanda hubung jika dirasa pelu menegaskan pengertian di antara dua unsurnya. Contoh: dua-sendi, mesin-kira tangan

3.         Kumpulan yang dirangkaikan menjadi satu kerana sudah mantap. Contoh: warganegara, olahraga, jawatankuasa

 

Penterjemahan

Istilah baru dapat dibentuk dengan menterjemahkan istilah asing. Contoh:

balanced budget à anggaran berimbang

triangle à segi tiga

 

Asas penterjemahan adalah tidak selalu dapat diperoleh istilah yang bersesuaian secara satu-lawan-satu, yang penting ketepatan makna dan bukan makna harfiahnya. Contoh:

circular                        à surat pekeliling          (bukan perkeliling)

network                      à rangkaian                   (bukan kerja jaring)

 

Sinonim dan Kesinoniman

Sinonim ialah dua kata atau lebih yang mempunyai makna yang sama, tetapi berlainan bentuknya.

1.                  Istilah yang diutamakan

2.                  Istilah yang diizinkan

3.                  Sinonim dalam istilah asing

4.                  Istilah asing berdekatan

 

i.          Istilah yang diutamakan

Dicipta paling sesuai dengan prinsip peristilahan dan dianjurkan penggunaannya sebagai istilah baku. Jadi bentuk sinonim yang tidak baku akan diketepikan dalam penggunaan. Contoh:

            Geografi à ilmu alam (dihindari)

            Mikro  à renik (dihindari)

            nitrogen à zat lemas (dihindari)

 

ii.         Istilah yang diizinkan

Istilah yang timbul dalam bentuk istilah asing di samping yang sudah ada dalam bahasa melayu. Contoh:

Absorb            à        serap, absorb

Relative          à        relatif, bandingan

Frequency       à        frequensi, kekerapan

 

iii.        Sinonim dalam Istilah Asing

Istilah asing yang benar-benar sinonim diterjemahkan dengan satu istilah sahaja dalam Bahasa Melayu. Contoh:

Characteristic

feature                        ciri

 

 

iv.        Istilah Asing Berdekatan

Sekumpulan istilah asing yang hampir-hampir sama, tetapi digunakan menurut konteks atau laras yang berlainan hendaklah sedapat-dapatnya diterjemahkan dengan istilah yang berlainan. Contoh:

law                  à        undang-undang

condition        à        syarat

order               à        perintah

 

v.         Homonim dan Kehomoniman

Kata yang sama ejaan dan/atau sebutannya, tetapi mempunyai makna yang berbeza. Ia terdiri daripada homograf dan homofon.

Homograf: Bentuk kata yang sama ejaan tetapi lain sebutan. Contoh:

perak (logam) :   perak (terpinga-pinga)

semak (kaji)    :  semak (kusut)

Homofon: Bentuk kata yang sama sebutan tetapi berlainan ejaan. Contoh:

golongan (kumpulan)

gulungan (benda yang dilipat hingga berbentuk bulat pinggang)               

 

vi.        Hiponim dan Kehiponim

 

Kata yang maknanya terangkum dalam makna kata lain yang lebih luas, iaitu superordinatnya. Contoh:

mawar, melati, cempaka di mana masing-masing mempunyai makna yang terangkum dalam bunga, iaitu superordinatnya.

 

Dalam terjemahan, istilah superordinat tidak boleh diterjemahkan dengan salah satu hiponimnya. Contoh:                    liquid à cecair bukan air, minyak

            Insect à serangga bukan lipas, semut

 

 

vii.       Kepoliseman

Kata yang mempunyai banyak makna yang berbeza-beza, tetapi berkaitan, menurut konteks penggunaannya. Contoh:

a)         head                -           kepala (orang)

            head gate        -           pintu air atas

b)         fuse                 -           fius

            to fuse             -           berpadu, melebur, melakur.

 

BMK

SISTEM EJAAN DAN SEBUTAN BAKU

Nama Ahli Kumpulan        : Sarlina binti Aji

                                               Wajaha bin Jabai

                                               Crispin Tan Phong Leng

                                               Abdullal Parihi b Mokhtar

                                               Safinah binti Saffie

                                               Bibiana Thien Yen Mee

Opsyen                                : IMM 1105

Pensyarah                           : Puan Nor Alizah

Tarikh                                 : 8 Mac 2005

Rujukan

1.         Nama Buku                : Pedoman Ejaan dan Sebutan Bahasa Melayu

            Penulis / Penyusun     : Ismail B. Dahaman

2.         Nama Buku                : Daftar Kata Bahasa Melayu Rumi – Sebutan – Jawi, Jilid 1 A - K

            Penulius / Penyusun   : Ismail B. Dahaman dan Manshoor B. Hj. Ahmad

3.         Nama Buku                : Strategi Bahasa – Panduan Nahu dan Retorik untuk Penulisan

            Penulis / Penyusun     : Md. Saidin Ahmad Ishak dan Mohd. Saleeh Rahamad

4.         Nama Buku                : Tatabahasa Bahasa Melayu – Morfologi dan Sintaksis untuk

  Guru dan Pelajar

            Penulis / Penyusun     : Prof. Abdullah Hassan

5.         Nama Buku                : Bahasa Kebangsaan, 1999

            Penulis / Penyusun     : Ab. Rahman Ab. Rashid dan Yap Kin Fatt

6.         Nama Buku                : Menguasai Bahasa Melayu Tinggi

            Penulis / Penysusun    : Prof. Dr. Abdul Hamid Mahmood